Anna Pisze

Po wkroczeniu do Polski wojsk niemieckich 1 września 1939 r. wszystkie organizacje, także Towarzystwo Tatrzańskie, formalnie przestały działać. Doświadczenie, umiejętność poruszania się po górskim terenie były jednak wykorzystywane przez cały okres okupacji do przeprowadzania przez granicę, do pomocy partyzantom ukrywającym się w lasach.
W okresie okupacji w Szczawnicy zlokalizowano placówki gestapo, grenzschutzu (straży granicznej), policji kryminalnej, funkcjonowała szkoła niemieckiej żandarmerii. Mimo to miasteczko było ważnym, drugim po Zakopanem, punktem przerzutowym przez granicę dla kurierów udających się w stronę Węgier. Mało kto wie, że w lipcu 1944 r. wybuchło tzw. Powstanie Szczawnickie.
>> 28.07.1944 r. porucznik Adam Czartoryski, ps.”Szpak”, dowódca 11 Kompanii IV Batalionu 1Pułku Strzelców Podhalańskich AK, w ramach przygotowywanej przez Armię Krajową na terenie całego okupowanego kraju akcji „Burza”, na czele swojego oddziału podjął działania mające na celu nakłonienie elewów granatowej policji stacjonujących w willi „Renata” w Szczawnicy do podniesienia buntu, rozbrojenia niemieckiego dowództwa i przystąpienia do powstania. W wyniku podjętych działań budynek „Renaty” został otoczony przez partyzantów, a skutkiem podjętej akcji było zastrzelenie przez kursantów trzech niemieckich instruktorów, zabranie przez nich broni i wyposażenia, oraz ich zaprzysiężenie przed por. Czartoryskim. Nowo zaprzysiężonych żołnierzy AK poprowadzono następnie w góry nad Ochotnicę do stacjonującego tam partyzanckiego oddziału AK kapitana Juliana Zapały ps. „Lampart”. Wkrótce przybyły na miejsce oddział gestapo aresztował około 80 mieszkańców Szczawnicy, w tym Jadwigę – żonę Czartoryskiego. W odwecie za przeprowadzoną akcję i śmierć niemieckich instruktorów groziło im rozstrzelanie, a Szczawnicy pacyfikacja. Zeznania ocalałego instruktora oraz bezkompromisowa postawa Jadwigi Czartoryskiej uchroniły aresztowaną ludność od niechybnej śmierci. << (Podaję za Aliną Lelito w: ” Z doliny Grajcarka” nr 263/ sierpień 2014).

W willi „Wanda” nad Grajcarkiem mieszkała rodzina Zachwiejów (przydomek „Gawloki”). Był tam jeden ze zbiorczych punktów przerzutowych. Opowiadający o tym Stanisław Zachwieja ( „Z doliny Gracjarka” nr 273/czerwiec 2015) wspomina jak stamtąd zaprowadził „panów” do starej, góralskiej chaty babci Gondek (przydomek „Pietczkula”), a stamtąd Wojtek i Szczepan Walkoszowie, którzy byli w konspiracji kurierami, odebrali ich i odprowadzili w miejsce przeznaczenia. Okazało się, że dom babci Gondek i rodziny Walkoszów były punktem zborczym o wielkich walorach. W prostej linii od ogrodu niedaleko była granica słowacka.
Niestety, pewnego razu gestapowiec Konig do willi „Wanda” przyszedł na rewizję. Staszka ostrzeżono, ukrył się więc u przyjaciela, Franka Majerczaka. Okazało się później, że dużą grupę z „Wandy” zabrał bardzo dobry przewodnik Maciej Surma. Niestety, grupa wpadła w Czechosłowacji w ręce gestapo. Część grupy uciekła, ale część aresztowano. Ktoś nie wytrzymał tortur i zdradził, skąd grupa została zabrana i prowadzona na Węgry. Maczał podobno też palce w tym konfident miejscowy. Wiele osób zostało aresztowanych, wysłanych do Oświęcimia, wielu nie wróciło.
Około 50-ciu Szczawniczan zginęło w obozach, więzieniach, partyzanckich bojach. Społeczność żydowska – około 300 osób mieszkających w centrum miejscowości – została wymordowana.

Poniższe informacje zaczerpnęłam ze strony „Turystyka w czasie II wojny”.  W czasie okupacji uzdrowisko oficjalnie nie działało. Pomimo zakazu okupanta turystyka przetrwała, o czym świadczą zapiski pustelnika w kronice na Zamkowej Górze. Można przeczytać, że wpisywali się tam i Polacy i Niemcy przebywający w Pieninach, szukający namiastki spokoju.
Turystyki formalnie nie było i spływy Dunajcem zawieszono ale w czerwcu 1942 r. odnotowano, że tratwą po Dunajcu spłynął gubernator dystryktu krakowskiego Otto Wochter. Była muzyka góralska, 4 łodzie, flisacy zostali wyznaczeni i nie mieli nic do powiedzenia jeśli chcieli życie zachować. Spływ przygotował Urząd Gminy w Czorsztynie, ochraniany był przez gestapo, posterunki grenzschutzu, przez słowacką straż graniczną w Niedzicy, Golembarku i Starej Wsi. Zakończył się w Szczawnicy Niżnej, gdzie gubernatora witali m.in. Łemkowie z Jaworek, Szlachtowej, Białej i Czarnej Wody. W ich imieniu przemówił wójt Seman Szlachtowski, który w lecie 1944 został rozstrzelany za współpracę z Niemcami. W powitaniu uczestniczyli również przedstawiciele Komitetu Góralskiego. Jeden z nich został potem zlikwidowany na mocy wyroku sądu podziemnego, dwóch ocalało choć aktywnie współpracowali z gestapo.
W czasie okupacji odbywały się także niemieckie zawody oraz spływy kajakowe.

Willa „Wanda” nad Grajcarkiem,  zbiorczy punkt  przerzutowy 

Tak willa wygląda dziś, jest zniszczona ale widać, jaka piękna była dawniej

Tu kończy się spływ tratwami po Dunajcu

Widok oczywiście dzisiejszy

Kilka zdjęć miejsc, które były równie piękne wtedy, gdy okupanci panoszyli się w naszym kraju.  W miejscach na nich widocznych przemieszczali się partyzanci, przemykali kurierzy i łącznicy, rozgrywały się dramatyczne sceny a góry stały niewzruszone i stoją nadal…

Dziś miałam bezpośredni kontakt ze służbą zdrowia przyglądając się z bliska sytuacji dotychczas oglądanej tylko w tv i biorąc w niej udział. Na początku września byłam zapisana na rtg przed wizytą u pulmonologa. Dzień wcześniej zadzwoniła pani z recepcji z informacją, że jest remont i na prześwietlenie mam się zgłosić do innej przychodni. Tak też zrobiłam, zapisałam się i … zepsuło się urządzenie, które do tej pory nie zostało naprawione! W międzyczasie remont w pierwszej poradni się skończył i tym sposobem dziś znalazłam się w przyszpitalnej przychodni. Dobrze, że udało mi się Męża przekonać, iż pojadę autobusem i nie będę się stresować tym, że on czeka z psiakami w aucie nie wiadomo ile czasu. Pojechałam z przyjemnością, mimo porannego szczytu na moim przystanku jeszcze da się spokojnie wejść a nawet usiąść, dopiero potem zaczyna być problem z wejściem do autobusu. Mogłam sobie popatrzeć jak ludzie wyglądają 😉 Wyszłam z domu o siódmej a wróciłam … o 15-ej!
Przed gabinetem rtg kłębił się dziki tłum, na korytarzu aż gęsto było od zdezorientowanych ludzi. W pierwszej chwili po dotarciu pod drzwi gabinetu każdy przeżywał atak strachu, paniki albo złości i nie wiem czego jeszcze. Zorientować się kto za kim, kto przed kim, kto kiedy wchodzi – było nie lada wyzwaniem. Wreszcie jakoś się uładziło i okazało się, że jest jeden gabinet rtg, w nim jedno urządzenie na cały wielki szpital, do którego przyjeżdżają ludzie z całej Polski (przy mnie były panie z Olsztyna i z Suwałk). Owo urządzenie służy jednocześnie pacjentom zapisanym na dany dzień na prześwietlenie, pacjentom z oddziałów przywożonym na fotelach na kółkach albo łóżkach, oraz tym z SOR-ów, nieraz czekających tam na pomoc kilkanaście godzin. Każda nowa dochodząca osoba była pewna, że zaraz musi wejść, natychmiast bo ma „cito” napisane na skierowaniu. Dziwnych min się naoglądałam, gdyż od razu odzywały się osoby czekające na swoją kolej z tą samą adnotacją… „My wszyscy jesteśmy na cito”… Kolejny paradoks polegał na tym, że lekarz, do którego część pacjentów z SOR-u miała się zgłosić ze zdjęciem, przyjmował tylko do 13-ej 🙁              Cofając się do tyłu – bo dni całego tygodnia przebiegły jak z bicza strzelił –  poniedziałek 14.X. piękny dzień mieliśmy od rana, słońce wzeszło kolorem purpurowym oświetlając  drzewa na granicy lasku. A one takie cudne odcienie barw jesiennych miały 🙂 Wróciłam z „dzieciakami” z łąki, dałam im śniadanie i włączyłam tv z drżeniem serca, spojrzałam i … cóż, rzeczywistość jaka jest – każdy widzi. Nie ma innej i w takiej trzeba funkcjonować bo życie toczy się dalej. Poszłam piechotą do miasteczka ciesząc się przechadzką. Celem była apteka, musiałam wykupić recepty, przy okazji nabyłam krem za 4,99 zł., tran i środki na biedne zatoki Męża, które mu dokuczają od dawna i jak już się poprawi to natychmiast się pogorszy. No właśnie ten drugi przypadek zaistniał. Dopiero wieczorem pomogło ale ważne, że tak się stało.
W niedzielę 13.X. poszliśmy po obiedzie na długi spacer, obeszliśmy z psiakami ładne miejsca w miasteczku. Ładnieje przy nas 🙂 Odkąd tu zamieszkaliśmy okolica bardzo zmieniła się na korzyść. Rynek w miasteczku jest wyremontowany, nowa fontanna działa, widać odnowione kamieniczki, park został zrewitalizowany, powstały chodniki i ścieżki rowerowe tam, gdzie trudno i niebezpiecznie szło się poboczem, czasem koniecznie trzeba było się poruszać jezdnią, np. zimą czy w czasie deszczu pobocze zmieniało się w bagno nie dające się pokonać piechotą. Zbudowano, chodnik, ścieżkę rowerową, na jezdni położono świeżą nawierzchnię i służy wszystkim, z jednej połowy i z drugiej połowy naszego podzielonego społeczeństwa… ( Misja Obserwacji Wyborów w Polsce powołana przez Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka  OBWE będzie kontynuowana do 22 października –  tak mi jakoś przyszło do głowy).
Poza tym pogoda dopisuje, jest cudna kolorowa jesień, taka jak być powinna. Żal, że tak szybko liście opadają, mogłyby takie różnobarwne dłużej rozweselać świat. Wpadłam na pomysł, żeby babcia D. – ponieważ jest wciąż na etapie znoszenia liści do domu – zrobiła z kolorowych liści bukieciki, które przyczepimy do płotka ponieważ zrobił się już łysy i pusty gdy wiatr strącił liście z winobluszczu. Powiedziałam jej o tym i ucieszyła się, nawet mnie uściskała 🙂

Fotki są oczywiście ze Szczawnicy 🙂

ze spaceru porannego, gdy wyszliśmy poza Park Górny

i zachwycaliśmy się pierwszymi zwiastunami kolorowej jesieni 🙂

Piszę te słowa po osiemnastej godzinie w piątek 11.X. 2019 roku. Za kilka godzin nastąpi cisza wyborcza. Kiedy się skończy każdy (prawie) będzie czekał na ogłoszenie wyników z niepokojem, z dygotem serca, z nadzieją, ze strachem… Ileż emocji przetoczy się przez nasz piękny kraj. Bez względu na wynik po kilku dniach ucichną, wrócimy do normalności. Tylko jaka ta normalność będzie? Zależy od nas samych. Ktoś, kto nie odda głosu nie powinien potem narzekać, że coś mu się nie podoba.
Nasza Polska jest taka piękna i zasługuje na dobrych, mądrych gospodarzy, którzy nie wstyd przynoszą ale sławę i chwałę, popierają rozwój w dziedzinie nauk i sztuk wszelakich, czynią życie rodaków bezpiecznym, nie piętnują nikogo i nie wykluczają. Moja Ojczyzna zasługuje na prawdziwą Demokrację.

Bez względu na wynik wyborów góry będą stały w pełnej krasie, obojętne na losy dwunożnych istot

a Dunajec będzie toczył swe wody

nie oglądając się na nic i na nikogo…

Zimno było w niedzielę wieczorem i w poniedziałek i dziś rano też, ciepłe kurtki wyjęte co mnie wprawia w przygnębienie. Ja chcę, żeby było ciepło!!! Wiem, że w każdej sytuacji należy szukać pozytywów. Na przykład w tej można się cieszyć, że kurtki są bo mogłoby ich nie być, mogłyby zmienić właściciela albo się podrzeć na płocie, albo cokolwiek innego. Dobrze więc, cieszę się, że są…. ale w dalszym ciągu pragnę ciepła i słoneczka!!! Mówili w tv, że arktyczne powietrze odpływa znad Polski, może się sprawdzi prognoza.
Byłam dziś u pani dr, poszłam pełna obaw ale okazały się niepotrzebnie 🙂 Wzięłam różne papiery, uzupełniła pani kartę, rzuciła okiem na stare badania i dała skierowanie na nowe. Jutro rano pójdę zrobić, kupiłam glukozę, wezmę książkę do czytania bo podobno 2 godziny
spędzę w przychodni. Pani dr podejrzewa ukrytą cukrzycę, trzeba sprawdzić.
Babcia D. jest – niestety – w gorszej formie, trudno się z nią porozumieć, jedzenie to znów sprawa problematyczna, przyjmowanie leków tak samo. Dopóki było ciepło siedziała w ogródku, przebywanie na łonie natury dobrze na nią wpływało, jak zresztą na każdego. Teraz nadeszła pora spędzania czasu głównie w domu i należy się przeprogramować na jesień.
W dalszym ciągu konsekwentnie prowadzę odwyk od tv 🙂 Nie wróciłam do oglądania seriali, zresztą teraz mamy niestający serial przedwyborczy, który potrwa do niedzieli. Podobno ma być ładna i ciepła, tym bardziej powinniśmy wszyscy wybrać się na spacer by przy okazji wejść do lokalu wyborczego i oddać swój głos, aby go nie stracić.
Nasza Polska jest przepięknym krajem co widać na każdym kroku i dlatego dziś przypomnienie (sobie) i pokazanie (Wam) wczesnojesiennych okolic mojej ukochanej Szczawnicy.

Chciałoby się tak iść i iść w stronę słońca…

Ponieważ Ewa- Śmieszka miała urodziny, o czym wcześniej nie wiedziałam, z najlepszymi życzeniami dla niej kwiatki dzisiaj są 🙂

Ewciu!!!

Sto lat w zdrowiu, szczęściu i radości bez smutków żadnych oraz przykrości 🙂 🙂 🙂

Zabierałam się do notki od poniedziałku, parę słów skreśliłam lecz nie udało się do końca. Co chwilę coś wypadało, a  jak już miał być spokój to usypiałam i „po ptokach”. Poza codziennymi obowiązkami, czynnościami – a i przyjemnościami, nie powiem przecież, że ich nie ma 🙂 – pochłaniała mnie nowa powieść, w której z tyłu, z daleka machają znane postacie ursynowskiej „mafii”, lecz rzecz dotyczy całkiem nowego pokolenia. Częściowo jest to kontynuacja „Pasm życia”. Na razie jednak mnie „przytkało”, wena twórcza dobra rzecz, lecz na razie poszła precz 🙂 Wróciłam więc do „tu i teraz”.
Zaczął się październik. Cóż, zgodnie z kalendarzem, nic na to poradzić nie można. Bywa przepiękny gdy jest słoneczny, kolorowy, idzie pod rękę ze złotą jesienią i babim latem. Rozpadało się, rozwiało, wicher taki nadciągnął, że łamał gałęzie i głowy urywał, parasola nie pozwalał utrzymać w ręce. Taki był ostatni dzień września, najwyraźniej nie miał ochoty odchodzić by rok cały czekać na powrót nad naszą piękną krainę:)  A rano przyszła niespodzianka: stało się pięknie, słonecznie, bezdeszczowo – czyli październik się ucieszył, że już do nas zawitał 😉
Przez te gwałtowne zmiany obudziłam się przed świtem z bólem głowy, jakieś koszmarne myśli zaczęły po tej bolącej głowie krążyć, znów nie wiem co zrobić z lekarką pierwszego kontaktu, nie mam zupełnie ochoty na wizytę u tej, do której się przeniosłam rok temu (bo bliżej i mniejsze kolejki). Byłam tylko raz i wypadałoby się wybrać choćby po recepty i sprawdzić poziom sklerozy, czyli cholesterolu. Mam opór wewnętrzny i nie wiem czy warto go pokonywać czy po prostu iść gdzie indziej. Czy się przemóc i dać pani dr szansę?
W poniedziałek nacieszyłam się Calineczką 🙂 Byliśmy u niej z Mężem, jej mama poszła na zebranie do żłobka bowiem Krasnusia nasza kochana rozpocznie nowy etap w swoim dwuletnim życiu. Mam nadzieję, że sobie poradzi, samodzielna jest bardzo, energiczna, kontaktowa ale – bardzo związana z mamą. Pomalutku będzie się przyzwyczajała więc może bezboleśnie cała operacja przystosowania zostanie przeprowadzona. Oczywiście dziadkowie są w pogotowiu i awaryjnie służą pomocą. Tatuś Calineczki poszedł do żłobka mając półtora roczku i do wakacji ciężko było, płakał rano i w kółko pytał „pijdzie mama Ania?” potem już bezproblemowo się odnalazł. Wczoraj pilnie słuchaliśmy nowin w sprawie kredytów frankowych. Poza tym chodzimy – gdy nie ma deszczu na dłuższe spacery po południu, żeby nie stracić całkiem formy „złapanej” w Szczawnicy, nawet przebiec kawałek mi się udaje 🙂 Biegania nigdy nie lubiłam, lecz czasem trzeba, szczególnie rano do furtki na łąkę, gdy Skitusiowi bardzo się spieszy 😉

Rozchodniki to są pancerne kwiatki, radzą sobie bez względu na warunki dlatego mam ich dużo. Rosną po wetknięciu w ziemię, w wodzie puszczają korzenie natychmiast, są niezastąpione 🙂

Zdjęcie z zeszłego roku, teraz winobluszcz dokładnie zarósł całą siatkę i świetnie chroni ogródeczek przed oczami przechodniów

Z ciekawostek „z innej beczki” jeszcze dodam, że w mojej Biedronce – pewnie w każdej innej też – są przeceny, wyprzedaże i nabyłam dżinsy za 15 zł. para i leżą bdb. Poleciałam więc następnego dnia i wygrzebałam jeszcze 2 pary w moim rozmiarze. Ucieszyłam się, ponieważ chodzę tylko w dżinsach. Przed odejściem na emeryturę zamówiłam w Bon Prixie kilka par takich najtańszych na „po domu” i właśnie się wydarły, dlatego się rzuciłam na biedronkowe 🙂 I jeszcze kupiłam tackę pod psią miskę, bo Skituś okropnie chlapie wodą kiedy pije.

A taką ma niewinną minkę 🙂 🙂 🙂

Dobrego weekendu i odpoczynku Wam życzę, a kolejny odcinek perypetii Aldony  jutro rano będzie.  Macham serdecznie i z rozmachem 🙂 🙂 🙂

Józef Szalay zmarł w 1876 r. Właścicielem Zakładów Zdrojowych w Szczawnicy została Akademia Umiejętności w Krakowie. Stało się to na podstawie testamentu Józefa Szalaya, na mocy którego Akademia miała obowiązek wypłacania połowy czystego dochodu Zakładu synom Józefa, Tytusowi i Władysławowi. Dobra dominialne zgodnie z testamentem przeszły na własność synów testatora. Zahamowaniu uległy inwestycje w zdrojowisku, zmniejszyły się dochody. Mimo to wybudowano „Dworzec Gościnny” oraz dokończono rozpoczętą przez Szalaya przepiękną Drogę Pienińską prowadzącą wzdłuż Dunajca do Czerwonego Klasztoru na Słowacji.
Akademia Umiejętności wydzierżawiła Górny Zakład Feliksowi Wiśniewskiemu. Był rok 1893, kurort ubożał, nadszedł czas stagnacji. Trwała taka sytuacja do wygaśnięcia dzierżawy w 1909 r. Zakład został wtedy przez Akademię sprzedany hrabiemu Adamowi Stadnickiemu. Rok później skończył się termin dzierżawy Dolnego Zakładu Zdrojowego. Stadnicki odtąd stał się jedynym właścicielem uzdrowiska.
Jego działalność przyniosła szybki rozwój uzdrowiska przypadający na okres międzywojenny. „Wyremontowano wtedy większość domów zdrojowych, zbudowano nowe ujęcia wód, rozszerzono Park Górny o teren Połonin. W latach 1933-36 wybudowano nowoczesne Inhalatorium wyposażone w pierwsze w Polsce komory pneumatyczne. Poważną inwestycją lat trzydziestych była tez budowa komfortowego sanatorium „Modrzewie” oraz przeprowadzenie kanalizacji uzdrowiska. Rozpoczęto też elektryfikację stawiając w 1935 r. elektrownię. Szczawnica znów stała się popularnym kurortem. Mimo konkurencji pobliskiej Krynicy frekwencja wynosiła 5 000 -10 000 gości w ciągu roku”.      („Szczawnica 2000 – informator turystyczny”, Wydawn. REWASZ, Pruszków 2000)
Niestety, wielkie plany rozwoju uzdrowiska upadły w obliczu kataklizmu jaki przetoczył się przez Polskę w postaci II wojny światowej.

Inhalatorium przy którym można kręcić filmy o akcji toczącej się w latach 30-tych

Inhalatorium w porannej mgle

Pięknie, prawda?

To samo miejsce kilka kroków dalej

Tyle zostało po spalonym Dworku Gościnnym, który na powyższych fotkach pięknie prezentuje się już po odbudowie

Szilka zastanawia się czy odwiedzić „Modrzewie”, zdecydowanie jednak wybrała spacer po Parku Górnym

Prawdziwy twórca uzdrowiska

cdn.